बैंकक । थाइल्यान्डमा एक घरमा मध्यरातमा जङ्गली हात्ती पसेको घटनाको भिडियो सार्वजनिक भएको छ । जसमा हात्तीले भाँडाकुँडा राखेको दराज हुँदै भित्र टाउको छिराएर त्यहीँ अड्किएर बसेको देख्न सकिन्छ । यसपछि त्यसले आफ्नो सुँडको प्रयोग गर्दै नजिकैको प्लास्टिकको झोला उठाएर मुखमा हालेको छ ।
आफ्नो घरमा आत्ती परेपछि महिला भन्छिन्, “हामी सुतिरहेका थियौँ अचानक भान्छाबाट आवाज आएर ब्युझियौँ ।” पश्चिमी प्रचोप खिरी खान प्रान्तकी बासिन्दा रेचदवानले थप भनेकी छन्, “यसपछि हामी आत्तिँदै तल झर्यौँ । त्यहाँ हेर्दा त भान्छाको भित्ता फोडेर हात्ती पो छिरेको रहेछ !” यो उनका लागि पहिलो घटना भने होइन । अघिल्लो महिना पनि यसैगरी हात्तीले उनको भान्छा फोडेर टाउको छिराउन खोज्दा त्यहाँ प्वाल परेको थियो । र, त्यो क्षतिको मर्मत गर्न नपाउँदै अर्को हात्तीले भित्र पस्ने प्रयास गरेको उनले बताइन् ।
राष्ट्रिय निकुञ्ज विभागका अनुसार त्यो हात्ती खानेकुराको गन्धकै कारण उनको भान्छासम्म पुगेको थियो । विभागले फेसबुकमा पोस्ट गर्दै यसबारे जानकारी गराएको हो, “हात्ती शाकाहारी जन्तु हो र उनीहरूलाई नुनिलो खानेकुराबाट आवश्यक ‘मिनरल्स’ तत्व प्राप्त हुने गर्दछ । त्यसैले उनीहरूले मिनरलको खोजी गरिरहेका हुन सक्छन् । यससम्बन्धी हामीले स्थानीय बासिन्दाहरूलाई सचेत गराइरहेका छौँ ।” त्यसैगरी अर्को कारण ती महिलाको घर राष्ट्रिय निकुञ्जको प्रवेशद्वार नजिकै परेको हुनाले पनि हात्तीले उनको घरलाई लक्षित गरेको हुन सक्ने बताइएको छ ।
यस किसिमका घटना सो क्षेत्र वरपर धेरैपटक भएका छन् । विशेषगरी फलफूलको खेतीका समयमा हात्ती धेरै देखा पर्ने गरेको बताइएको छ । पछिल्ला केही दशकमा थाइल्यान्डमा मात्र नभइ भारतलगायत एसियाका विभिन्न भूभागमा हात्ती र मानवबीचको सम्पर्क बढेको पाइएको छ ।
मानव संरचना विस्तार भएसँगै हात्तीको प्राकृतिक बासस्थान नाश हुँदै जाँदा तिनीहरू कम क्षेत्रफलमा, सानो समूहमा अनि एकदमै कम र सीमित श्रोतसाधनमा बाँच्न बाध्य हुन्छन् । यसकारण आहारको खोजीमा उनीहरू मानव बस्ती पस्ने गर्दछन् ।
यस घटनासम्बन्धी जर्नल प्लस वानमा लेखिएको छ, “थाइल्यान्डको भूगोल दीर्घकालीन हात्ती संरक्षणका निम्ति योग्य मानिए पनि पछिल्लो समय यो क्षेत्रमा कृषि, सडक बिस्तार, भवनलगायत संरचना विकास हुनुले हात्तीहरूको बासस्थान विखण्डन गराइदिएको छ र परिणामस्वरूप हात्ती र मान्छेबीचको अन्तर्क्रिया पनि वृद्धि भएको हो ।”
यसको अध्ययनमा सहभागी ४१ फल खेतीका मालिकहरूमा गरिएको सर्वेक्षणमा अधिकांशले आफ्नो अन्नबालीलाई हात्तीले महिनामा कम्तीमा एकपटक तहसनहस पार्ने गरेको बताएका छन् । त्यस्तै उनीहरूमध्ये आधाले यो दैनिकको घटना हुने गरेको समेत खुलासा गरेका छन् । उनीहरूको रिपोर्टअनुसार हात्तीले फलका साथै पानीको पाइप र ट्यांकीमा पनि क्षति पुर्याउने गरेको छ । र, यो समस्याको कुनै पनि समाधानले काम नगरेको पनि अध्ययनमा उल्लेख छ । यसमा दीर्घलीन समाधान जस्तै : हात्तीको प्राकृतिक वासस्थान पुनःनिर्माण गर्ने, जग्गा जमिनको उचित प्रयोग, हात्तीलाई आकर्षित नगेर्ने किसिमका अन्नबालीको छनोट लगायत सुझाव गरिएको छ ।
यस्तै किसिमका उपायहरू भारतमा पनि अपनाउन पहल हुँदै आएको छ । त्यहाँ हरेक वर्ष हात्तीले ५०० भन्दाबढी मान्छेको ज्यान लिने गरेको छ । यता चीनमा चाहिँ अहिले १५ हात्तीको एउटा समूह देशको दक्षिणपश्चिमतर्फ यात्रा गरिरहेको छ । र, हालसम्म ५०० किलोमिटर हिँडिसकेको छ । लाखौँ मानिसले यस रोचक यात्रालाई प्रत्यक्ष प्रशारणमार्फत हेरिरहेका छन् ।
