बालबालिकामा पब्जीको लत यति बढेको छ कि योसँग सम्बन्धित भएर धेरै अप्रिय घटना बाहिर आइरहेका छन्। भारतको नेशनल इन्स्टिच्युट अफ मेन्टल हेल्थ एण्ड न्यूरोसाइन्स (एनआइएमएचएएनएस), बैंगलोरमा गेमिङ र ग्याजेटको लतबाट छुटकारा पाउन छुट्टै विभाग बनेको छ। दिल्लीको एम्सले पनि २०१६ मा व्यवहार लत केन्द्र सुरु गरेको थियो।
भारतको आन्ध्र प्रदेशमा एक १६ वर्षीय बालकले आत्महत्या गरेका छन्। उनले पब्जीमा हारे। यही कारण दाजुभाइले उनको खिल्ली उडाए। उनलाई रिस उठ्यो र आफ्नो जीवन समाप्त गर्ने निर्णय गरेर आत्महत्या गरे।
लखनउको यमुनानगर इलाकामा १६ वर्षीय बालकलाई आमाले पब्जी खेल खेल्न रोक्थिन्। उनले आमालाई सैनिक बुबाको बन्दुकले गोली हानेर हत्या गरे।
आज पब्जी र अन्य मोबाइल गेमको लतको बारेमा कुरा गरौं…
प्रश्न – गेमिङ विकार वा डिसअर्डर भनेको के हो?
उत्तर- डब्लुएचओका अनुसार गेम खेल्ने लतलाई गेमिङ डिसअर्डर भनिन्छ। यी खेलहरूमा डिजिटल गेमहरू वा भिडियो गेमहरू पनि पर्न सक्छन्। गेमिङ डिसअर्डर भएकाले व्यक्तिगत जीवनमा आपसी सम्बन्धलाई भन्दा खेललाई बढी महत्त्व दिने गरेकाले दिनचर्या प्रभावित हुन्छ।
प्रश्न- यदि कसैलाई मोबाइल गेमको लत लागेको छ भने त्यसलाई गेमिङ लत मान्ने ?
उत्तर- डब्ल्यूएचओका अनुसार वर्षभरि नै त्यो व्यक्तिको गेमिङ प्याटर्न हेर्नु आवश्यक हुन्छ। उसको गेमिङको लतले व्यक्तिगत जीवनमा, पारिवारिक वा सामाजिक जीवनमा, पढाइमा, जागिरमा निकै नराम्रो असर गरेको देखिएमा मात्र उसलाई ‘गेमिङ एडिक्ट’ मान्न सकिन्छ। यो लतबाट छुटकारा पाउन जति सक्दो चाँडो मनोचिकित्सककहाँ जानुपर्छ।
प्रश्न- बालबालिकामा अनलाइन गेम खेल्ने लत किन बढ्छ ?
उत्तर- एम्ससँग आवद्ध मनोचिकित्सक डा राजकुमार श्रीनिवासका अनुसार बालबालिकामा खेलको लत बढ्नुको कारण डोपामिन हो। यो बालबालिकाको मस्तिष्कमा बनेको न्यूरोट्रान्समिटर हो। वास्तवमा, बच्चाहरू खेल खेल्नु अघि खुसी हुन्छन्, जसका कारण उनीहरूको दिमागमा डोपामाइन निस्कन्छ। जब तिनीहरू लगातार गेम खेल्छन्, तिनीहरूको मस्तिष्कमा डोपामाइनको स्तर बढ्दै जान्छ। यसले खुशीको स्तर पनि बढाउँछ र यसको बढ्दो मात्राले मानिसलाई लगातार खेल खेल्न बाध्य बनाउँछ। डोपामाइनलाई फिल गुड र फिल ह्याप्पी न्यूरोट्रान्समिटर पनि भनिन्छ। डोपामाइनकै कारण बालबालिका सबै काम छोडेरै खेल खेल्छन्। यसले उनीहरुलाई खुशी महसुस गराउँछ।
प्रश्न- भिडियो गेम वा अनलाइन गेमिङका कारण बालबालिकामा कस्ता रोगहरू लागिरहेका छन् ?
उत्तर- डा. राजकुमार श्रीनिवासका अनुसार बालबालिकामा मोबाइल गेमका कारण आँखा कमजोर हुने, चिडचिडापन बढ्ने, ढाड दुख्ने, थकान महसुस, निद्राको विकार आदी समस्या देखिइरहेका छन्।
प्रश्न- बच्चालाई गेमको लत लागेमा अभिभावकले के गर्नुपर्छ?
उत्तर- यस्ता धेरै साना-साना कुराहरू छन्, जसलाई अपनाएर बच्चाहरूलाई अनलाइन गेमबाट छुटकारा दिन सकिन्छ।
अन्तरक्रिया – धेरैजसो अभिभावक अनलाइनमा रहेका बालबालिकालाई गाली गरेर मोबाइल खोस्छन्। किशोरावस्थामा बालबालिकामा भावनात्मक र मनोवैज्ञानिक परिवर्तन आउँछन् भन्ने कुरा यस्ता अभिभावकले बुझ्नुपर्छ। यस्तो अवस्थामा बच्चासँग माया र शान्तिका साथ कुरा गर्नुहोस्। उनीहरूलाई बसाएर अनलाइनमा के हेर्छन् सोध्नुहोस्। यसो गर्दा बच्चा चिडचिड हुँदैनन् र सही कुरा बताउँछन्।
समयतालिका बनाउनुहोस्- बच्चालाई निश्चित समयमा मात्र खेल्नुपर्छ भनी बुझाउनुहोस्। यसको लागि तालिका तय गर्नुहोस्। पढाइपछि थकित हुँदा केही समय मात्रै खेल खेल्न सक्छन् भनी उनीहरूलाई भन्नुहोस्।
सबैको अगाडि खेल्न दिनुहोस् – बच्चाले परिवारका सबै सदस्यहरूको अगाडि खेल खेलिरहेको छ कि छैन भनेर विचार गर्नुहोस्। यदि खेलमा केहि गलत छैन भने उसले तपाइँको अगाडि खेल्नेछ।
अनलाइन गतिविधिमा ध्यान दिनुहोस् – आफ्नो बच्चाको अनलाइन गतिविधिमा नजर राख्नुहोस्। उनीहरु के हेर्छन् भन्ने थाहा पाउन वेबसाइटको इतिहास हेर्नुहोस्।
खेलबाट ध्यान हटाएर अन्य क्रियाकलापमा आवद्ध गराउनुहोस्- बालबालिकालाई साइकल चलाउने, फुटबल खेल्ने, कथाहरू पढ्ने जस्ता अन्य गतिविधि वा रुचीको कार्यमा संलग्न गराउने प्रयास गर्नुहोस्। यसले उनीहरुको ध्यान अनलाइन गेमिङबाट हट्न सक्छ।
यसबाहेक अभिभावकहरूले आफ्ना छोराछोरीसँग बढी समय बिताउनुहोस्। उनीहरूसँग खेल्नुहोस्। उनीहरूको विचार बुझ्नुहोस्। गेमिङ ग्याजेट र इलेक्ट्रोनिक वस्तुहरू सुत्ने कोठामा नभई फरक कोठामा राख्नुहोस्।
एक तथ्यांक हेरौं
जामा नेटवर्क ओपनको अनुसन्धानको अनुसार भिडियो गेम हेर्ने वा खेल्ने बालबालिकाले बन्दुक समातेर ट्रिगर थिच्ने सम्भावना बढी हुन्छ।
यसमा अनुसन्धानकर्ताहरूले २०० भन्दा बढी बालबालिकामध्ये ५० प्रतिशतलाई अहिंसात्मक भिडियो गेम र ५० प्रतिशतलाई बन्दुक हिंसासहितको भिडियो गेम खेल्न दिएका थिए।
त्यसको केही समयपछि हिंसात्मक खेल खेल्ने बालबालिकामध्ये ६० प्रतिशतले तुरुन्तै बन्दुक समातेको देखियो भने अहिंसात्मक खेल खेल्ने ४४ प्रतिशत बालबालिकाले मात्रै त्यसो गरेको देखियो।
